MIĘDZYBÓRZ

ruiny twierdzy

O dawnej świetności tego miejsca świadczą dziś tylko potężne mury, ruiny kościołów, pałacu i cmentarze. Paradoksalnie mimo braku ludności ży- dowskiej w najlepszym stanie jest miejscowy ki- rkut, na którym znajduje się ohel, gdzie spoczywa Baal Szem Tow. Na szczęście w ostatnich latach rozpoczął się powolny ale widoczny proces ratowa- nia i częściowej odbudowy dawnego zamku. Fu- nkcjonuje w nim muzeum historyczne Ziem Podo- lskich a fragmenty odnowionych murów i baszt mo- żna zwiedzać. Jednak dla turysty z Polski wizyta tu może być sporym zaskoczeniem z uwagi na dość specyficzny i jednostronny obraz dziejów tych ziem jaki od lat uprawiają historycy ukraińscy. Mimo pe- ryferyjnego położenia i burzliwej historii jest to nadal perła krajobrazu kulturowego tych dalszych Kresów.

Kolejni właściciele począwszy od hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego rozbudowali warownię czyniąc ją potężną twierdzą. Otoczona fosami i rozlewiskami rzek wydawała się nie do zdobycia. Od strony południowej, przy wewnętrznym dziedzińcu, wybudowano dwukondygnacyjny, renesansowy pałac. W cieniu twierdzy rozwijało się też miasteczko wykorzystując znakomite położenie handlowe. Obok siebie żyli tu wówczas Polacy, Rusini, Żydzi, Ormianie, Grecy, Tatarzy. To tu żył, tworzył i w 1760 roku zmarł twórca chasydyzmu, znany żydowski mistyk – Baal Szem Tow.

Mimo potężnych murów twierdza została dwukrotnie zdobyta przez Kozaków w 1648 i 1650 r. W 1672 roku bez jednego wystrzału Turcy zajęli ją na mocy traktatu buczackiego, oddającego tereny Podola sułtanowi Mehmedowi IV. Sieniawscy nie pogodzili się z tą stratą i ponownie odbili zamek z rąk niewiernych. Jednak postanowienia traktatu buczackiego sprawiły, że ponownie przejęli go Turcy do 1699 r. Wiek XVIII to stopniowy zanik znaczenia militarnego takich obiektów. Magnaci przebudowywali je wówczas na rezydencje pałacowe. W latach 30. XVIII w. po ślubie Zofii Sieniawskiej z Augustem Czartoryskim Międzybórz i okoliczne majątki przeszły w ręce Czartoryskich. Ciekawym nieco zapomnianym epizodem w dziejach twierdzy jest okres powstania kościuszkowskiego. 
 

W latach 1790 – 1791 swoją kwaterę główną miał tu sam Naczelnik Kościuszko. Czartoryscy ostatecznie utracili twierdzę po klęsce powstania listopadowego skonfiskowaną na carska rezydencję. Odtąd stacjonowało tu wojsko rosyjskie. Międzybórz często odwiedzali carowie Mikołaj I i Aleksander II. Był to ostatni okres świetności tego miejsca. Wiek XX obszedł się z twierdzą mniej łaskawie. W czasie I wojny światowej na skutek ostrzału artylerii zamek został poważnie zniszczony. Dzieła niszczenia dopełniła II w. św. i okres sowiecki. Opuszczone i niepotrzebne nikomu mury powoli ulegały degradacji. Podobny los spotkał miasteczko, położone teraz z dala od szlaków handlowych i wegetujące w sowieckiej rzeczywistości.

Warownia w Międzybórzu była za czasów I Rzeczpospolitej jedną z najważniejszych na Podolu. To wyjątkowo obronne

miejsce (znaczne wzniesienie w widłach Bohu i Bożku) oraz położenia przy prastarym szlaku handlowym sprawiło, że już w czasach staroruskich istniał tu gród obronny Rurykowiczów. Najstarsze informacje o tym pochodzą z 1146 roku, kiedy grodem miał władać Światosław Rurykowicz. W 1240 roku Międzybóż zdobyli i zniszczyli Tatarzy. Z ruin podźwi- gnął się w czasach panowania tu książąt litewskich. W 1366 r. już jako zamek królewski, własność Korony Polskiej został rozbudowany i wzmocniony. Dzięki temu odgrywał kluczową rolę w systemie obronnym Podola. W 1507 r. przyczyniło się to znacznie w rozgromieniu czambułów tatarskich. Lata jeszcze większej świetności nastały dla Mię- dzybórza wraz z przejęciem okolicznych ziem przez ród Sieniawskich.

MIĘDZYBÓRZ

ruiny twierdzy

<--------

powrót do listy zabytków

galeria

Międzybórz na XIX-wiecznej rycinie

autor nieznany

opracował: Bogdan Augustyn

Warownia w Międzybórzu była za czasów I Rzeczpospolitej jedną z najważniejszych na Podolu. To wyjątkowo obronne

miejsce (znaczne wzniesienie w widłach Bohu i Bożku) oraz położenia przy prastarym szlaku handlowym sprawiło, że już w czasach staroruskich istniał tu gród obronny Rurykowiczów. Najstarsze informacje o tym pochodzą z 1146 roku, kiedy grodem miał władać Światosław Rurykowicz. W 1240 roku Międzybórz zdobyli i zniszczyli Tatarzy. Z ruin podźwi- gnął się w czasach panowania tu książąt litewskich. W 1366 r. już jako zamek królewski, własność Korony Polskiej został rozbudowany i wzmocniony. Dzięki temu odgrywał kluczową rolę w systemie obronnym Podola. W 1507 r. przyczyniło się to znacznie w rozgromieniu czambułów tatarskich. Lata jeszcze większej świetności nastały dla Mię- dzybórza wraz z przejęciem okolicznych ziem przez ród Sieniawskich.

Kolejni właściciele począwszy od hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego rozbudowali warownię czyniąc ją potężną twierdzą. Otoczona fosami i rozlewiskami rzek wydawała się nie do zdobycia. Od strony południowej, przy wewnętrznym dziedzińcu, wybudowano dwukondygnacyjny, renesansowy pałac. W cieniu twierdzy rozwijało się też miasteczko wykorzystując znakomite położenie handlowe. Obok siebie żyli tu wówczas Polacy, Rusini, Żydzi, Ormianie, Grecy, Tatarzy. To tu żył, tworzył i w 1760 roku zmarł twórca chasydyzmu, znany żydowski mistyk – Baal Szem Tow.

Mimo potężnych murów twierdza została dwukrotnie zdobyta przez Kozaków w 1648 i 1650 r. W 1672 roku bez jednego wystrzału Turcy zajęli ją na mocy traktatu buczackiego, oddającego tereny Podola sułtanowi Mehmedowi IV. Sieniawscy nie pogodzili się z tą stratą i ponownie odbili zamek z rąk niewiernych. Jednak postanowienia traktatu buczackiego sprawiły, że ponownie przejęli go Turcy do 1699 r. Wiek XVIII to stopniowy zanik znaczenia militarnego takich obiektów. Magnaci przebudowywali je wówczas na rezydencje pałacowe. W latach 30. XVIII w. po ślubie Zofii Sieniawskiej z Augustem Czartoryskim Międzybórz i okoliczne majątki przeszły w ręce Czartoryskich.

Ciekawym nieco zapomnianym epizodem w dziejach twierdzy jest okres powstania kościuszkowskiego. W latach 1790 – 1791 swoją kwaterę główną miał tu sam Naczelnik Kościuszko. Czartoryscy ostatecznie utracili twierdzę po klęsce powstania listopadowego skonfiskowaną na carska rezydencję. Odtąd stacjonowało tu wojsko rosyjskie. Międzybórz często odwiedzali carowie Mikołaj I i Aleksander II. Był to ostatni okres świetności tego miejsca. Wiek XX obszedł się z twierdzą mniej łaskawie. W czasie I wojny światowej na skutek ostrzału artylerii zamek został poważnie zniszczony. Dzieła niszczenia dopełniła II w. św. i okres sowiecki. Opuszczone i niepotrzebne nikomu mury powoli ulegały degradacji. Podobny los spotkał miasteczko, położone teraz z dala od szlaków handlowych i wegetujące w sowieckiej rzeczywistości.

O dawnej świetności tego miejsca świadczą dziś tylko potężne mury, ruiny kościołów, pałacu i cmentarze. Paradoksalnie mimo braku ludności ży- dowskiej w najlepszym stanie jest miejscowy ki- rkut, na którym znajduje się ohel, gdzie spoczywa Baal Szem Tow. Na szczęście w ostatnich latach rozpoczął się powolny ale widoczny proces ratowa- nia i częściowej odbudowy dawnego zamku. Fu- nkcjonuje w nim muzeum historyczne Ziem Podo- lskich a fragmenty odnowionych murów i baszt mo- żna zwiedzać. Jednak dla turysty z Polski wizyta tu może być sporym zaskoczeniem z uwagi na dość specyficzny i jednostronny obraz dziejów tych ziem jaki od lat uprawiają historycy ukraińscy. Mimo pe- ryferyjnego położenia i burzliwej historii jest to nadal perła krajobrazu kulturowego tych dalszych Kresów.